काठमाडौँ । चरमपन्थी संगठन जैश–ए–मोहम्मदले भारतले पाकिस्तानमा गरेको आक्रमणमा संगठनका प्रमुख मसूद अजहरको परिवारका दस सदस्य र चार नजिकका सहयोगीहरू मारिएको बताएको छ । यस सम्बन्धमा, जैश–ए–मोहम्मद (जेईएम) ले बुधबार एक विज्ञप्ति जारी गरेको थियो ।

बीबीसीका अनुसार मृत्यु हुनेमा मसूद अजहरकी दिदी र भिनाजु, भन्जाकी श्रीमती र भान्जीका साथै पाँच जना बालबालिका छन् । पाकिस्तानको बहावलपुरमा रहेको सुभान अल्लाह मस्जिदमा भएको आक्रमणमा मसूद अजहरका आफन्तहरूको मृत्यु भएको विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।

यही बहावलपुरमा मसूद अजहरको जन्म जुलाई १०, १९६८ मा अल्लाहबक्ष साबिरको परिवारमा भएको थियो । अजहरका बुबा साबिर बहावलपुरको एक सरकारी विद्यालयका प्रधानाध्यापक थिए ।

भारतको गृह मन्त्रालयले मार्च ७, २०२४ मा जारी गरेको मोस्ट वान्टेड व्यक्तिहरूको सूचीमा ५७ वर्षीय मसूद अजहरको नाम पहिलो स्थानमा थियो । भारतविरुद्ध मसूदको अपराधको लामो सूची छ र धेरै मुद्दामा उनको नाम अभियुक्तको रूपमा देखा पर्दछ ।

यी घटनाहरूमा अक्टोबर १, २००१ मा श्रीनगरको तत्कालीन जम्मू कश्मीर राज्यसभा परिसरमा भएको आक्रमण पनि समावेश छ, जसमा ३८ जना मारिएका थिए ।

यसपछि , डिसेम्बर १२, २००१ मा भारतको संसद्मा भएको आतंकवादी हमला पनि मसूदको नाम जोडिएको थियो । यस घटनामा ६ जना सुरक्षाकर्मीसहित अन्य तीन जनाको मृत्यु भएको थियो ।

मसूद अजहरमाथि पुलवामा आक्रमण गराएको पनि आरोप छ । यस घटनामा ४० सुरक्षाकर्मी मारिएका थिए ।

• मसूदको नेपाल कनेक्सन

कान्दाहार अपहरणको समयमा मसूद अजहरको सबैभन्दा बढी चर्चा भएको थियो । डिसेम्बर २४, १९९९ मा काठमाडौँबाट नयाँ दिल्लीका उडेको एयर इन्डियाको विमान ८१४ हाइज्याक भएको थियो । हर्कत–उल–मुजाहिद्दिन पाँच जना सदस्यले त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट विमान अपहरण गरेका थिए ।

उक्त विमानलाई पहिलो अमृतसर, लाहोर र दुबई हुँदै अफगानिस्तानको कान्दहार विमानस्थलमा पुर्‍याइएको थियो । विमान अपहरणको क्रममा रिहाइको माग गरिएका तीन चरमपन्थीहरूमा मसूद अजहरको नाम पनि समावेश थियो।

भारत सरकारका तत्कालीन विदेशमन्त्री जसवन्त सिंहले मसूद अजहरलाई विशेष विमानमा कान्दहार लगेर हस्तान्तरण गरेका थिए । त्यसबेलादेखि भारतका सुरक्षा एजेन्सीहरूले मसूद अजहरलाई खोजिरहेका छन् ।

मसूद अजहरलाई भारतमा प्रतिबन्धित संगठन जैश–ए–मोहम्मदको प्रमुखको रूपमा चिनिन्छ । भारत सरकारले यस संगठनको मुख्यालय पाकिस्तानी पञ्जाबको बहावलपुरमा रहेको दाबी निरन्तर गर्दै आएको छ ।

भारतले पहिलो पटक पाकिस्तानको १०० किलोमिटर सीमाभित्र आक्रमण गर्नुको एउटा कारण यो पनि मानिन्छ । भारतले बारम्बार पाकिस्तानलाई मसूद अजहरलाई सुम्पन आग्रह गर्दै आएको छ तर पाकिस्तानले सधैँ उनी पाकिस्तानमा नभएको दाबी गर्दै आएको छ ।

• जिहादी गतिविधिहरूको सुरुवात

सन् २००९ देखि भारतले मौलाना मसूद अजहरको जैश–ए–मोहम्मदलाई संयुक्त राष्ट्र संघको आतंकवादी संगठनको सूचीमा समावेश गर्न माग गर्दै आएको छ, तर चीनले सधैँ यसको विरुद्धमा भिटो प्रयोग गर्दै आएको छ ।

लगभग १० वर्षको प्रयास र पुलवामा आक्रमणपछि, मे १, २०१९ मा, संयुक्त राष्ट्र संघले मसूदको संगठनलाई ‘आतंकवादी संगठन’ घोषित गर्‍यो । यसबारे पाकिस्तानले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्को प्रतिबन्ध समितिमाथि प्रश्न गरेको थियो ।

भारतीय गृह मन्त्रालयले मोस्ट वान्टेड सूचीमा उल्लेख गरेको मसूद अजहरको गतिविधि अनुसार, उनको नेतृत्वमा जैश–ए–मोहम्मदले आतंकवादी गतिविधिहरूको लागि ठूलो भर्ती अभियान चलाउँछ र युवाहरूलाई भारतविरुद्ध कारबाही गर्न उक्साउँदै आएको छ ।

जनवरी २००२ मा, इन्डियन एक्सप्रेस पत्रिकाले मसूदको बारेमा विस्तृत लेख प्रकाशित गरेको थियो । यस लेखका अनुसार, मसूद अजहर कराँचीमा पढाइको क्रममा जिहादी गतिविधिमा संलग्न भएका थिए ।

पत्रिकाको रिपोर्ट अनुसार, मसूद अजहर जनवरी १९९४ मा स्थल मार्गबाट भारत प्रवेश गरेका थिएनन् । उनी ढाकाबाट दिल्लीको हवाई उडानबाट भारत आएका थिए ।

दिल्लीका प्रसिद्ध होटलहरूमा केही दिन बसेपछि, मसूद पहिले देवबन्द र त्यसपछि कश्मीर पुगे, जहाँबाट उनलाई १० फेब्रुअरी १९९४ मा भारतीय सुरक्षा बलले हिरासतमा लिएको थियो।

मसूद पक्राउ परेको १० महिनाभित्रै, अतिवादीहरूले दिल्लीमा केही विदेशीहरूलाई अपहरण गरेका थिए र उनीहरूको रिहाइको बदलामा मसूद अजहरको रिहाइको माग गरेका थिए । उत्तर प्रदेश र दिल्ली प्रहरीले सहारनपुरबाट बन्धकहरूलाई उद्धार गर्न सफल भएपछि अपरेसन असफल भयो ।

एक वर्षपछि, हरकत–उल–अन्सारले फेरि केही विदेशीहरूलाई अपहरण गरेर मसूदलाई रिहा गर्ने प्रयास गरे, तर यो प्रयास पनि असफल भयो ।

त्यसबेलादेखि, अजहरलाई सन् १९९९ मा रिहा नभएसम्मका लागि जम्मूको कोट भलवाल जेलमा राखिएको थियो । त्यसबेला कश्मीरबाट पक्राउ परेका कश्मीरी, अफगानी र पाकिस्तानी अतिवादीहरूको सम्पूर्ण समूहलाई पनि त्यहाँ कैद गरिएको थियो।

यसमा अतिवादी संगठन हरकत–उल–मुजाहिद्दीनका तथाकथित श्रीनगर कमाण्डर सैफुल्लाह खान र उनका दुई अतिवादी भाइहरू पनि थिए।

• अतिवादीहरूमा कति प्रभाव पर्छ?

श्रीनगरमा बीबीसीसँगको कुराकानीमा सैफुल्लाहले मसूद अजहरले जेलमा हुँदा केही कुराहरू उल्लेख गरेको दाबी गरेका थिए । उनले भनेका थिए, ‘मौलानाको एउटै मात्र काम थियो, भाषण दिनु । उनले बन्दुक उठाएनन्, कसैलाई मारेनन् । उनी जिहादको विचारधारामा भाषण दिन्थे ।’

सैफुल्लाहका अनुसार मौलाना अजहरको भाषणले त्यहाँ उपस्थित सबै अतिवादीहरूमा ठूलो प्रभाव पारेको थियो। यद्यपि, जुबैर अहमदले आफ्नो रिपोर्टमा युट्युबमा मौलानाका क्लिपहरू भारत विरुद्ध उत्तेजक भएको उल्लेख गरेका थिए ।

बीबीसी न्यूज उर्दूका वर्तमान सम्पादक आसिफ फारुकीले बीबीसी हिन्दीलाई बताएअनुसार पाकिस्तानमा प्रतिबन्धको बाबजुद पनि जैश–ए–मोहम्मदका केही गतिविधिहरू देखिए । यसको बारेमा भनिन्छ प्रणालीबाट सहयोग पाइरहे। तर यसको कुनै प्रमाण वा प्रमाण छैन ।

आसिफ फारुकीले भनेका थिए, ‘सन् १९९९ मा कान्दहार घटनापछि मसूद अजहरले अफगानिस्तानमा तालिबानको सहयोगमा जैश–ए–मोहम्मद गठन गरे । दुई–तीन वर्षपछि, उनलाई पाकिस्तानमा पक्राउ गरियो र उनको संगठनमाथि प्रतिबन्ध लगाइयो । मैले आजसम्म कुनै पनि नेता देखेको छैन जसले मसूद अजहरको पक्षमा खुलेआम वा गोप्य रूपमा केही भनेको छ।“

• पाकिस्तानमा छवि कस्तो छ?

आसिफ फारुकी भन्छन्, ‘पाकिस्तानमा मसूद अजहरको बारेमा राम्रो धारणा छैन । सबैलाई थाहा छ कि उनी एक अतिवादी समूहको प्रमुख हुन् र अतिवादलाई बढावा दिन्छन् ।’

‘उनी धेरै अतिवादी घटनाहरूमा संलग्न भएका छन् । युवाहरूको उनीप्रति राम्रो धारणा छैन । तर समाजको एउटा वर्गले उनलाई समर्थन गर्छ । यी ती मानिसहरू हुन् जसले भारतलाई आफ्नो शत्रु मान्छन्।’

यद्यपि, मौलाना मसूद अजहर सार्वजनिक रूपमा विरलै देखिएका छन् । हाफिज सईद जस्तै, मौलानासँग सम्बन्धित हेडलाइनहरू पाकिस्तानी मिडियामा देखिँदैनन् ।

मसूदको सार्वजनिक उपस्थितिको बारेमा विगत दुई दशकमा केवल दुई पटक मात्र छलफल भएको छ ।

यसबारे आसिफ फारुकीले भन्छन्, ‘मौलानालाई कराँचीको एक भेलामा देखिएको थियो र त्यसपछि उनलाई मुजफ्फराबादमा जिहादी संगठनहरूको सम्मेलनमा देखिएको थियो।’

अपरेसन सिन्दूरभारत र पाकिस्तान तनावभारतपाकिस्तान