रुस–अमेरिका सम्बन्ध गत दशकदेखि विश्व राजनीतिको केन्द्रीय विषय बनेको छ । त्यसो त रुस र पश्चिमा मुलुकबिचको सम्बन्ध बितेका केही शताब्दीदेखि नै विश्व राजनीतिका प्रमुख मुद्दा हुन् ।

रुसमा भ्लादिमिर पुटिनको उदय र सन् २००८ मा जर्जियामा भएको आक्रमणपछि पश्चिमा मुलुकहरू रुसप्रति आक्रामक देखिन्छन् । सन् २०१४ मा रुसले क्रिमियालाई रुसी स्वामित्वमा गाभेपछि यो विवाद झनै सतहमा छचल्कियो । रुस–युक्रेन युद्धसम्म आइपुग्दा रुस र पश्चिमा मुलुक आमने–सामनेमै पुगेको भान हुन्छ । संसारकै सबैभन्दा अत्याधुनिक र धेरै हतियार भएको रुस आज पनि महाशक्ति मुलुक मानिन्छ ।

रुसका राष्ट्रपति पुटिनको प्रमुख राजनीतिक तथा दार्शनिक सल्लाहकार मानिने अलेक्ज्यान्डर डुगिन वर्तमान विश्वका प्रमुख दार्शनिकहरूमध्ये गनिन्छन् । रुसका चर्चित राजनीतिशास्त्री तथा दार्शनिक दुगिन बहुध्रुवीय विश्वका सिद्धन्तकारका रूपमा समेत चिनिन्छन् । उनको हालै ‘द ट्रम्प रिभोलुसन’ नामको पुस्तक प्रकाशित भएको छ ।

पछिल्लो समय अमेरिकामा डोनाल्ड ट्रम्पको पुनरागमनसँगै रुस–अमेरिका सम्बन्धमा न्यानोपनका चर्चाहरू चल्न थालेका छन् र डुडिनले लेखेको पुस्तकको पनि विश्वभर चर्चा भइरहेको छ । यसै परिप्रेक्ष्यमा केही दिन अघि अमेरिकी टेलिभिजन ‘सीएनएन’ का लागि फरिद जकरियाले उनीसँग कुराकानी गरेका छन् । यो अनुवाद सीएनएनको वेबसाइटबाट नेपालीमा रुपान्तर गरी प्रकाशित गरिएको हो ।

• तपाईंले भर्खरै प्रकाशित आफ्नो पुस्तकमा ‘अमेरिकामा पुटिनवादको जित भयो’ भनेर लेख्नु भएको छ । यसको के अर्थ हो ?

मलाई लाग्छ, हामी वैश्विक स्तरमा एउटा ठुलै हेरेफेर देखिरहेका छौँ । यो फेरबदल वैश्विक प्रणालीमा देखा पर्दैछ । मेरो विचारमा डोनाल्ड ट्रम्पले केही खास कुराको प्रतिनिधित्व गर्छन् । उनी केवल लोकप्रिय नेतामात्रै नभएर खास प्रकारको विचारधाराका प्रतिनिधि पनि हुन् । त्यो विचारधाराले संसारको शक्ति सन्तुलन नै बदल्ने निश्चित छ ।

त्यसै कारण हामीले फरक खालको अमेरिका अनुभूत गर्दैछौँ । अबको अमेरिका वैश्विकताको प्रभाव क्षेत्र वा हेडक्वार्टर होइन । यो वैश्विक शक्तिसहितको एउटा सार्वभौम राष्ट्रिय राज्य हो । परम्परागत मूल्य–मान्यतासहितको विश्व शक्ति हो । यसले अहिले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा फरक एजेन्डा बोकेको छ ।

आजको अमेरिकाका लागि पुटिन खराब मान्छे वा दानवजस्ता होइनन् । अब ट्रम्पवादी र ट्रम्पका समर्थकहरूले पक्कै पनि रुस र पुटिनबारे राम्रोसँग बुझ्ने छन् । हाम्रो राजनीति कस्तो हो, त्यो पनि बुझ्ने छन् ।

मलाई लाग्छ, यो नयाँ परिवेशमा पुटिनको रुस र व्यक्तिगत रूपमा पुटिन अमेरिकाको मुख्य दुश्मन रहिरहने छैनन् । आजको अमेरिकाका लागि पुटिन खराब मान्छे वा दानवजस्ता होइनन् । अब ट्रम्पवादी र ट्रम्पका समर्थकहरूले पक्कै पनि रुस र पुटिनबारे राम्रोसँग बुझ्ने छन् । हाम्रो राजनीति कस्तो हो, त्यो पनि बुझ्ने छन् । अहिले बल्ल हामीले ट्रम्पको अमेरिका र पुटिनको रुसबिच साझा विषय के–के हुन् भन्ने ठम्याउँदैछौँ । यो धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।

• के हामीले यसो भन्न सक्छौँ– ट्रम्प र ट्रम्पवाद तथा पुटिन र पुटिनवादबिच विचारधारात्मक रूपमा गहिरो समानता छ । साथै यो समानता र एकता युरोपको विरुद्धमा छ । त्यस अर्थमा रुस र अमेरिका एक ठाउँमा छन् । युरोपको उदारवादचाहिँ अब दुश्मन भएको छ । यस्तै भन्न खोज्नु भएको हो ?

सतहमा झट्ट हेर्दा ट्रम्पको अमेरिकासँग हाम्रा केही विषयमा समानता छन् जस्तो देखिन्छ । तर, रुस–अमेरिका युरोपको विरुद्धमा साँच्चै गठबन्धनमा छन् भनिहाल्नु चाँहि अलि हतारो हुनसक्छ । किनभने यो युरोपको विरुद्धमा छैन । यो वैश्विकता (ग्लोबलिज्म) को विरुद्धमा छ । यदि अमेरिका युक्रेनबाट फिर्ता भएर हामी युरोपको उदारवाद, युरोपको वैश्विकतावाद विरुद्ध लड्ने अवस्था हुन्थ्यो भने चाहिँ त्यो भन्न मिल्थ्यो ।

महाशक्तिहरूको सीमाको देश भएर जो कसैले महाशक्ति नहुँदा नहुँदै पनि महाशक्ति भएजस्तो व्यवहार गर्छ, उसले ठुलो मुल्य चुकाउनु पर्छ । युक्रेनको हकमा त्यही भएको हो ।

मलाई लाग्छ, ढिलोचाँडो, छिटै पनि हुन सक्छ । ट्रम्पले कुरा बुझ्ने छन् । उनले थाहा पाउने छन्– पुटिनको अमेरिकासँग कुनै समस्या छैन । हामी आपसमा लड्नुपर्ने कुनै कारण छैन । एकर्काको विरुद्ध उभिनुपर्ने वा कुनै प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने पनि कुनै कारण छैन । यो मामिला चीनसँगको भन्दा फरक हो भन्ने उनले बुझ्ने छन् ।

• तपाईंको विचारमा ट्रम्पको अमेरिका र पुटिनको रुसबिच विचारधारात्मक समानता वा निकटताका खास विषय के–के हुन् ? स्टिभ बेननका अनुसार– रुस र अमेरिका दुवै गोरा इसाई राष्ट्र हुन् । दुवै राष्ट्र बहुसांस्कृतिक उदारवादबाट आफ्नो सार्वभौमिकता जोगाउन लडिरहेका छन् । तपाईं त्यसमा सहमत हुनुहुन्छ ? साथै तपाईं आफैँचाहिँ यसलाई कसरी परिभाषित गर्नुहुन्छ ?

यस सन्दर्भमा पहिलो कुरा, म के भन्छु भने अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको मामिलामा यथार्थवादमा सहमति देखिन्छ । यथार्थवाद देशहरू उनीहरूको चाहना बमोजिम निरपेक्ष स्वतन्त्रतासहित सार्वभौम व्यवहार गर्छन् भन्नेमा विश्वास गर्छन् । उनीहरूलाई शक्ति प्रयोगबाट मात्रै रोक्न सकिन्छ तर, त्यसरी रोक्ने कुनै राष्ट्रहरू भन्दा माथिको महा–राष्ट्रिय (सुप्रानेसनल) प्राधिकार हुँदैन । सार्वभौम सत्ताको अवधारणा त्यहाँ मेल खाँदैन । ट्रम्प र पुटिन यही साझा दृष्टिकोण राख्छन् ।

हामी हाम्रो ख्रिष्तानी आस्थाको रक्षा गर्छौं । हाम्रो देश प्रेमले निर्माण गरिएको महाशक्तिको गौरवलाई जोगाउछौँ । हामी ‘एल्जीबीटीक्यु वोक एजेन्डा’ अर्थात लैङ्गिक अल्पसंख्यकहरूको जागरण तथा पक्षपोषणका कार्यक्रमलाई अस्वीकार गर्छौं ।

दोस्रो कुरा, म स्टिभ वेननको परम्परागत मूल्य मान्यताबारेको कुरामा सहमत छु । हामी हाम्रो ख्रिष्तानी आस्थाको रक्षा गर्छौं । हाम्रो देश प्रेमले निर्माण गरिएको महाशक्तिको गौरवलाई जोगाउछौँ । हामी ‘एल्जीबीटीक्यु वोक एजेन्डा’ अर्थात् लैङ्गिक अल्पसंख्यकहरूको जागरण तथा पक्षपोषणका कार्यक्रमलाई अस्वीकार गर्छौं । हामी हाम्रो समाजमा रहेका विभिन्न प्रकारका मानिस मिलाएर सांस्कृतिक सामञ्जस्यता कायम गर्न खोज्छौँ ।

• तपाईंले सार्वभौम सत्ताबारे धेरै कुरा गर्नुभयो । एउटा देशका रूपमा युक्रेनको सार्वभौम सत्ताको पनि त सम्मान हुनै पर्थ्यो नि, होइन र ?

अमेरिका पक्कै पनि सार्वभौम छ । रुस सार्वभौम छ । चीन सार्वभौम छ । युक्रेन पनि सार्वभौम हुन सक्थ्यो तर यसका लागि उसले आफ्नो सार्वभौम सत्ता जोगाउनु पर्थ्यो । जोगाउन सक्नु पर्थ्यो । महाशक्तिहरूको सीमाको देश भएर, पश्चिम र रुस जस्ता दुई ठुला सभ्यताजन्य राज्यको बिचमा भएको सानो देश, जसले महाशक्ति नहुँदा नहुँदै पनि महाशक्ति भएजस्तो गर्छ भने उसले ठुलो मूल्य चुकाउनु पर्छ । युक्रेनको हकमा त्यही भएको हो ।

युक्रेनले सिद्धान्ततः आफ्नो सार्वभौमिकता जोगाउन सक्थ्यो तर, त्यसका लागि उसले आफूलाई तटस्थ राख्न सक्नु पर्थ्यो । युक्रेन पश्चिमा सभ्यता र रुस युरेसियाली सभ्यताबिचको सेतु पनि बन्न सक्थ्यो । युक्रेनसँग ठुलो र ऐतिहासिक मौका थियो । सोभियत संघको विघटनले इतिहासमा पहिलोपटक युक्रेनले राष्ट्र निर्माणको अवसर पाएको थियो । तर, जेलेन्स्कीले लिएका केही निर्णयले गर्दा अब मलाई युक्रेनी सार्वभौमिकता भन्ने कुरै बाँकी रहन्न होला जस्तो लाग्दैछ ।

#रुस युक्रेन युद्ध #अलेक्ज्यान्डर डुगिन